Fort Gerharda

Fort Gerharda, znany również jako Fort Wschodni, to jedna z najbardziej fascynujących atrakcji militarnych Świnoujścia i całego Pomorza Zachodniego. Położony na wyspie Wolin, w sąsiedztwie słynnej latarni morskiej, stanowi nie tylko świadectwo burzliwej historii regionu, ale również miejsce, gdzie historia ożywa na oczach odwiedzających. To wyjątkowy przykład pruskiej sztuki fortyfikacyjnej XIX wieku, który do dziś zachwyca rozmachem, stanem zachowania i atmosferą dawnych czasów. Wizyta w Forcie Gerharda to prawdziwa podróż w czasie – od epoki pary i żelaza, przez światowe konflikty, aż po współczesność, gdzie fort pełni funkcję muzeum i centrum żywej historii.

Historia i architektura Fortu Gerharda

Początki i funkcja strategiczna

Fort Gerharda powstał w latach 1848–1859 jako jeden z kluczowych elementów Twierdzy Świnoujście. Jego budowa była bezpośrednią odpowiedzią na zagrożenie ze strony flot obcych państw, które w połowie XIX wieku mogły zablokować dostęp do portu i cieśniny Świny. Prusacy, ucząc się na własnych błędach z czasów wojny prusko-duńskiej, stworzyli tu nowoczesny system obronny, który miał chronić ujście Świny, port oraz miasto przed atakiem od strony morza. Fort zbudowano na planie pięcioboku, z charakterystycznym załamanym czołem skierowanym ku wschodowi oraz potężnymi wałami ziemnymi, na których rozmieszczono stanowiska artyleryjskie.

Rozwój i modernizacje

Wraz z rozwojem techniki wojskowej fort był wielokrotnie przebudowywany. Już w latach 70. XIX wieku, w odpowiedzi na pojawienie się okrętów pancernych, zmieniono główny front obronny z lądowego na morski, a do istniejącej konstrukcji dołączono nową baterię nadbrzeżną. Wzmocniono wały, zbudowano nowe stanowiska artyleryjskie i wyposażono je w nowoczesne działa Kruppa kalibru 15 cm oraz 21 cm. Fort zyskał także magazyny amunicji, prochownie, koszary i schrony dla armat, a na przełomie XIX i XX wieku doprowadzono tu linię telegraficzną oraz zasilanie elektryczne.

Znaczenie w XX wieku i czasy powojenne

Po I wojnie światowej, na mocy Traktatu Wersalskiego, fort częściowo rozbrojono, ale nadal pełnił on funkcje pomocnicze dla niemieckiej marynarki wojennej aż do końca II wojny światowej. W tym czasie Twierdza Świnoujście była jedną z najważniejszych baz morskich na Bałtyku. Po wojnie fort zajęli żołnierze radzieccy, którzy stacjonowali tu do 1962 roku. Następnie obiekt przekazano miastu, przez pewien czas służył jako magazyn, a potem został opuszczony i popadł w zapomnienie.

Nowe życie – Muzeum Obrony Wybrzeża

Przełom nastąpił w 2001 roku, gdy grupa pasjonatów historii wydzierżawiła fort i rozpoczęła tu jedną z najciekawszych w Polsce inicjatyw związanych z tzw. żywą historią. Od 2010 roku Fort Gerharda jest siedzibą Muzeum Obrony Wybrzeża, które gromadzi ponad 2000 eksponatów związanych z rozwojem Twierdzy Świnoujście i historią militariów regionu. Zwiedzanie fortu to nie tylko oglądanie ekspozycji – to także uczestnictwo w interaktywnych pokazach, inscenizacjach i „szkoleniu rekrutów”, prowadzonych przez przewodników w pruskich mundurach. Atmosfera miejsca sprawia, że każdy może poczuć się tu jak żołnierz z dawnych czasów.

Zwiedzanie Fortu Gerharda – praktyczne informacje

Lokalizacja i dojazd

Fort Gerharda położony jest na prawym brzegu Świny, na wyspie Wolin, przy ulicy Bunkrowej 2, tuż obok latarni morskiej. Do fortu prowadzą wyraźne oznaczenia drogowe oraz kierunkowskazy. W pobliżu znajduje się bezpłatny parking. W sezonie letnim funkcjonuje sezonowa linia autobusowa z dworca PKP do latarni morskiej. Dla pieszych i rowerzystów przygotowano wygodną ścieżkę pieszo-rowerową prowadzącą ulicą Ku Morzu.

Aktualnie, ze względu na strefę bezpieczeństwa wokół terminalu LNG, jedyną możliwością dotarcia do Fortu Gerharda jest rejs statkiem linii Adler-Schiffe z centrum Świnoujścia na wyspę Wolin. Bilety pakietowe obejmujące rejs w obie strony, zwiedzanie fortu z przewodnikiem oraz wejście na latarnię morską kosztują 74 zł (normalny) i 48 zł (ulgowy). Zwiedzanie odbywa się w grupach z przewodnikiem, który wyrusza co około 30 minut w sezonie letnim. W cenie biletu zawarty jest wstęp do muzeum oraz wystaw czasowych. Szczegółowe informacje o godzinach rejsów i zwiedzania dostępne są na stronie przewoźnika oraz muzeum.

Godziny otwarcia i oferta dla zwiedzających

Fort Gerharda i Muzeum Obrony Wybrzeża są otwarte codziennie od 1 maja do 30 czerwca w godzinach 10:00–17:00, a od 1 lipca do 30 września w godzinach 10:00–19:00. Poza sezonem godziny otwarcia mogą ulec zmianie. Zwiedzanie trwa około 75 minut i obejmuje zarówno wnętrza fortu, jak i ekspozycje plenerowe. W ofercie znajdują się również specjalne programy dla grup zorganizowanych, warsztaty edukacyjne i możliwość zorganizowania ogniska na terenie obiektu.

Na miejscu dostępne są toalety, a w pobliżu znajduje się restauracja. Fort oferuje atrakcje także dla dzieci, a część ekspozycji znajduje się na świeżym powietrzu, co czyni to miejsce przyjaznym rodzinom i osobom ceniącym aktywny wypoczynek.

Zwiedzanie – wrażenia i ciekawostki

Przekraczając bramę Fortu Gerharda, uwagę przyciąga monumentalna redita artyleryjska, otoczona mokrą fosą i masywnymi wałami ziemnymi. Spacer po dziedzińcu, wejście do kazamat, zwiedzanie dawnych magazynów amunicji czy schronów to okazja do poznania codziennego życia żołnierzy sprzed ponad stu lat. Wrażenie robią także podziemne tunele łączące poszczególne części fortu oraz oryginalne stanowiska artyleryjskie, z których rozpościera się widok na cieśninę Świny i port.

W muzeum zgromadzono bogatą kolekcję militariów – od mundurów, przez broń, po dokumenty i fotografie. Szczególną atrakcją są inscenizacje historyczne oraz możliwość wzięcia udziału w „szkoleniu rekruta”, gdzie można poczuć klimat dawnych musztr i rozkazów. Przewodnicy, często przebrani w historyczne mundury, wprowadzają zwiedzających w świat pruskiej dyscypliny i wojskowych tradycji.

Fort Gerharda jest również miejscem licznych wydarzeń tematycznych, rekonstrukcji bitew i spotkań z pasjonatami historii. To idealne miejsce nie tylko dla miłośników militariów, ale i dla rodzin, szkół oraz każdego, kto chce poznać historię regionu w niebanalny sposób.

Podsumowanie

Fort Gerharda to wyjątkowe miejsce na mapie Świnoujścia – żywy pomnik historii, który zachwyca zarówno architekturą, jak i atmosferą dawnych czasów. Przez dziesięciolecia pełnił funkcje militarne, był świadkiem wielkich przemian technicznych i politycznych, a dziś, dzięki zaangażowaniu pasjonatów, stał się jednym z najciekawszych muzeów militarnych w Polsce. Wizyta w Forcie Gerharda to nie tylko lekcja historii, ale i niezapomniana przygoda – szansa, by na własnej skórze poczuć klimat dawnych fortyfikacji, poznać tajemnice obrony wybrzeża i spędzić czas w miejscu, gdzie przeszłość spotyka się z teraźniejszością.